مسجد حکیم اصفهان در انتهای بازار رنگرزان واقع شده است و در دورهٔ شاه عباس دوم به دست پزشک او حکیم محمد داوود در محل ویرانه‌های مسجد جامع دیلمی جورجیر یا مسجد صاحب اسماعیل بن عباد از قرن چهارم هجری بنا شده است.

کتیبه‌های سردرها و ایوانهای داخل این مسجد به سالهای ۱۰۶۷ تا ۱۰۷۳ هجری قمری مورخ است و آنها محمدرضا امامیخوشنویس معروف عصر صفویه نوشته است. سردر مسجد جوجیر در شمال غربی این مسجد قرار دارد. مسجد دیلمی جورجیر «مسجد جامع صغیر» نام داشته و در نیمهٔ دوم قرن چهارم هجری مسجدی زیبا و باشکوه بوده است.

منبع:توریستفا

مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین ابنیه مذهبی ایران است. کاوشهای باستانشناسی نشان از آن دارد که احتملا اینمسجد پیش از تسلط اعراب بر این شهر، مرکز مذهبی مهم شهر بوده و بصورت یکی از آتشکده‌های شهر اصفهان کاربری داشته‌است. کشف یک پا ستون، با تزیینات دوره ساسانیان، در منطقه شمالی مسجد، وجود بنایی قبل از اسلام را تایید می‌کند. درباره تاریخچه تغییر و تحولات مسجد اختلاف نظرهایی وجود دارد ولی به نظر می‌آید ساخت مسجد جامع به قرون اولیه هجری و در زمان عباسیان بوده که در قرن سوم هجری محراب آن تخریب و جهت قبله آن اصلاح شده‌است.

نکته جالب توجه در معماری این مسجد آنست که بخش‌های گوناگون آن در طول نزدیک به دوهزار سال شکل گرفته‌اند و طی این سالها همواره در حالمرمت و باز سازی بوده‌است که آخرین آنها بازسازی بخش تخریب شده بر اثر بمباران هواپیماهای عراقی در طول هشت سال جنگ ایران و عراقبوده‌است.

مهم‌ترین طرحهای توسعه در دوران آل بویه و صفویه صورت پذیرفته‌اند. سبک معماری مسجد شیوه رازی است.

مسجد شیخ لطف‌الله (ساخته شده در ۱۶۰۲ - ۱۶۱۹ میلادی) یکی از مسجدهای تاریخی و شناخته شده شهر اصفهاناست. این مسجد شاهکاری از معماری و کاشی‏کاری قرن یازدهم هجری است به فرمان شاه عباس اول در مدت هیجده سال بنا شده و معمار و بنای مسجد استاد محمدرضا اصفهانی بوده است. تزئینات کاشی‏کاری آن در داخل از ازاره‏‌ها به بالا همه از کاشی‌های معرّق پوشیده شده است. باستان‌شناسان خارجی در مورد عظمت معماری این مسجد گفته‏ اند: «به سختی می‌توان این بنا را محصول دست بشر دانست».

شیخ لطف‌الله جبل‌عاملی، پدر زن شاه عباس اول و از علمای بزرگ شیعه در لبنان امروزی بود که به دعوت شاه در اصفهاناقامت گزید. این مسجد به منظور تجلیل از مقام او و برای تدریس و نمازگزاری وی احداث شد.

مسجد شیخ لطف الله‏ یکی از زیباترین آثار تاریخی اصفهان در ضلع شرقی میدان نقش جهان و مقابل عمارت عالی‌قاپو واقع شده. شماری از کاشیکاری‌های معرق درون و بیرون گنبد و کتیبه‌های خط ثلث آن به خط علی‌رضای تبریزی عباسی است.

مسجد جامع كبير يزد از بنا هاي زيبا و باشكوه اسلامي اي است كه در قرن ششم هجري، ساختمان اوليه آن، آغاز گرديد؛ و از لحاظ عظمت بنا و صنعت معماري و كاشي كاري، كم نظير و مورد اعجاب تماشا كنندگان است.

اين مسجد بزرگ، در وسط شهر قديم و داخل حصار، واقع شده است. كليه مساحت آن، اعم از قسمت هايي كه زيربنا است و جز آنها، 9800 متر مربع، و مساحت قسمت هاي مزين به كاشي، شامل كتيبه ها و غيره، در حدود 500 متر مربع مي باشد. طول مسجد، 104 متر و عرض آن، 99 متر است. مسجد جمعه يزد داراي هفت مدخل با در ورود است، كه به راه ها و كوچه هاي متعدد، ارتباط دارد.

باني اوليه مسجد، «علاء الدوله كالنجار» -از دودمان آل بويه- بوده است كه در زمان «ملك شاه سلجوقي»، در يزد، امارت داشته است. وي، مردي مذهبي و باعقيده بوده است. او در سال 504 هجري قمري (489 ه.ش.) به يزد آمده و در سال 527 ه.ق. (512 ه.ش.) در اين شهر، وفات يافته است. آثار تاريخي او، فعلاً، ويران است.

سال سيزدهم بعثت بود كه حدود 75 نفر از انصار در عقبه مني با رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بيعت نموده1 و سپس به مدينه منوّره بازگشتند. نزديك به سه ماه از اين قضيه تاريخي گذشته بود كه آنان و گروهي ديگر از مهاجران بسياري از روزها، صبحگاهان به خارج مدينه مي آمدند و در انتظار آن حضرت مي نشستند، سرانجام روز دوشنبه 18 ربيع الاوّل فرا رسيد، طبق معمول بامداد آن روز نيز به خارج مدينه رهسپار شدند و در آنجا تا نزديكى هاي ظهر، چشم به راه نشستند امّا خبري نشد. تا اينكه ظهر آن روز رسول گرامي اسلام از طريق ذوالحليفه وارد مدينه شدند و خبر به مردم مدينه رسيد، زن و مرد، كوچك و بزرگ در نزديكي مسجد قبا به استقبال آن حضرت شتافتند، همگي در نهايت خرسندي و شادماني به يكديگر تبريك مي گفتند و اين شعر را با همديگر مي خواندند:
طَلَع البَدْرُ عَلَيْنا مِنْ ثَنيّات الوداع3 وَجَبَ الشكُر علينا ما دَعالِلّهِ داع4
در آن هنگام ابوبكر جهت عرض خيرمقدم، خدمت رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ آمده، گفت: مردم مدينه مشتاقانه منتظر قدوم شمايند. پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود در انتظار برادرم علي بن ابي طالب ـ عليه السلام ـ هستم.
آن حضرت 15 روز در قبا توقف كرد تا علي عليه السلام ـ به همراه همسرش فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ به آن حضرت ملحق شدند. در اين مدت، مسجد قبا را تأسيس كرد و در ضمن خانه هاي مدينه از بت و بت پرستي پاكسازي گشت،5 سپس رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم 

در مبحث « تاريخ مسجد در اسلام » پرسش اساسي اين بوده است كه اولين مسجد ي كه پس از بعثت پيامبر (ص) بنا شده است كدام است ؟ آيا مسلمانان پيش از آنكه به مدينه هجرت كنند و مسجد قبا و مسجد النبي (ص) را بسازند ، مسجدديگري را بنا نموده اند ؟ يا اينكه مسجد قبا اولين مسجدي است كه پس از هجرت پيامبر (ص) به مدينه در اين شهر بنا گشته است ؟

 1- پيش از اينكه اسلام با تولد پيامبر (ص) تولد يابد دو مســجد مهم وجود داشت كه عبارت بود از : الف ) : مسجد الا قصي : كه به دست حضرت سليمان (ع) ساخته شد و بوسيله ديگر پيامبران تعمير و تجديد بنا شد . ب ) : مسجد الحرام : يادگار ابراهـــيم (ع) و اســماعيل (ع) بوده كه برخي آغاز ساخت آن را به حضرت آدم (ع) نسبت مي دهندكه بوسيله ابراهيم (ع) و اسماعيل (ع) تجديد بنا گرديد .

  2- آيا مسجد قبا اولين مسجدي است كه پس از هجرت پيامبر به مدينه در اين شهر بنا شده است ؟ امروزه در مــــكه و اطـــراف آن مساجد كـــهن مثل مسجد خيف ، نمره ، كبش ، جن ، كوثر ، صفايح ، و مسجد البيعه نام برده مي شود كه تاريخ بناي آنها روشن نيست ، اينها يادگاري از پــيامـــــبران پيشين است مثلا در مورد مـسجد خـيف در مني آمده است كه 700 يا هزار پـيامبر درآن نمازگزارده اند و زمان بناي آن روشن نيست . ( تصوير 3 و 4 و 5 و 6 ) مسجد قبا همچنين در مورد مسجد « النحر » يا مسجد « الكبش »كه در سرزمين مني قرار گرفته است در مورد نامگذاري آن گفته اند كه خداوند در اين مكان گوسفندي را براي قرباني حضرت ابراهيم (ع) فرستاد يا برخي.از اين مســاجد نيز جايگاه نماز پــيامبر (ص) ويا محل نزول بخشي ازآيه هاي قــرآن مجيد و يا رويدادهايي همچون بيعت مسلمانان با پيامبر(ص) بوده است ، كه مســلمانان بعدها در اين مكانها مسجد بنا نموده اند .

مسجد امام یا مسجد شاه که به مسجد جامع عباسی نیز شهرت دارد یکی از مساجد میدان نقش جهان اصفهان است که در طی دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به‌شمارمی‌رود. این بنا شاهکاری جاویدان از معماری،کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است.

این مسجد که در ضلع جنوبی میدان امام قرار دارد در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه‏ عباس اول در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شده و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسیده است.

معمار مهندس آن استاد علی‌اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب‌علی بیک الله بوده‌اند. و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی،عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی در آن کتیبه‌نگاری کرده‌اند.

• موقعیت: ضلع جنوبی میدان امام
• سال تأسیس: ۱۰۲۰ (قمری) (دوره شاه عباس اول)
• معمار: استاد علی اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب علی بیک الله
• خطاطان: علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی