مسجد در فرهنگ اسلامي

1- توجه به مديريت در مسجد

يک بحث بسيار مهم در مسجد مديريت و امامت آن است، اين رسالت ويژه و مهم - امامت در نماز - نوعي رهبري و پيشوايي است که لازمه آن اين است که امام جماعت در حد خود واجد کمال، خصال، روحيات و عملکردهاي پسنديده اي باشد که همان کمالات در سطح بالاتر براي رهبري صالح جامعه اسلامي مطرح مي باشد. با نگرشي اجمالي به تاريخ مساجد در مي يابيم که مساجد تنها براي اداي فرائض ديني نبوده، بلکه علاوه بر پايگاه تجمع طبقات گوناگون اجتماع براي اداي وظايف شرعي و ديني همواره پايگاهي براي استفاده هاي علمي، فرهنگي، آموزشي و... براي جوانان بوده است و همان گونه که مساجد محل تصميم گيري هاي سياسي و شروع بسياري از حرکت هاي اسلامي و نهضت ها بوده است، در مقابل، روزي که ارتباط با دين و مساجد ضعيف يا قطع شده، ضعف و ناتواني و شکست را براي ملت ها به دنبال داشته است. در تاريخ انقلاب اسلامي نيز مساجد نقش سازنده و مؤثر خود را در تقويت ايمان به هدف و هم چنين گردآوري طبقات گوناگون مردم، به خصوص جوانان ايفا کردند. با توجه به مطالب فوق جايگاه و نقش مهم امام جماعت به عنوان اولين برنامه ريز، هم در تقويت بنيه ديني و مذهبي و هم به منظور بهره برداري مناسب و مفيد از مسائل سياسي، اجتماعي و ارتقاي ميزان آگاهي آحاد مردم، آشکار مي شود. به همين جهت است که در صدر اسلام مديريت و امامت مسجدالنبي(ص) به عهده شخص پيامبر(ص) و در غياب ايشان به عهده کساني بوده است که به تشخيص آن بزرگوار صلاحيت امامت را داشته اند و توسط خود حضرت معرفي مي شده اند. با توجه به نقش مهم مسجد در ابعاد عبادي- سياسي، اجتماعي، وظيفه امام جماعت را بسيار گسترده تر از يک نماز جماعت دانسته شده است، و لزوم شايستگي و احراز صلاحيت امام جماعت مکرر مورد تأکيد قرار مي گيرد و بر اين مسأله تأکيد است که استقامت هر مسجد و اهل مسجد بستگي به امام جماعت آن دارد، چرا که گاه عدم شايستگي او، موجب انحراف و دوري جماعتي از مسلمين از مسير حق مي شود. امام(ره) مي فرمودند: «استقامت هر مسجدي و اهل هر مسجد به عهده امام مسجد است. گوينده ها بايد مستقيم باشند تا بتوانند مستقيم کنند. ائمه جماعات بايد مستقيم باشند تا بتوانند مستقيم کنند ديگران را.»1 توجه خاص آن بزرگوار بر لزوم دقت و حساسيت در تعيين و نصب امام جماعت مخصوصاً در مساجد خاص و پرجمعيت تا آن جا بود که حتي در مواردي شخصاً امام جماعت برخي از مساجد را انتخاب و معرفي مي کردند. که اين انتخاب ها از دو جهت حائز اهميت و قابل دقت مي باشد:
اولاً: تعيين و انتخاب امام جماعت مساجد به قدري مهم و حائز اهميت است که در بعضي موارد رهبر يک حکومت اسلامي، مي بايست خود شخصاً اقدام کند.
ثانياً: با توجه به تأکيدات مکرر آن بزرگوار بر نقش سياسي، اجتماعي، علاوه بر نقش عبادي آن، اين مطلب به دست مي آيد که لازم است ائمه جماعات مساجد، افرادي آگاه به زمان و با تاييد علماء انتخاب شوند.

2- نقش و اهميت اجتماع در مسجد

با توجه به نقش آفريني عميق دين در ايجاد تشکل هاي اجتماعي است که موجب شده تا اسلام در ابتداي نظام دهي سازمان ديني خود تأسيس مرکز تجمع عمومي مسلمانان را با نام«مسجد» در اولويت قرار داده و اجتماع در آن را به نيکوترين وجه ستوده و شديدترين تأکيدات را در راستاي حفظ اين سنگرهاي توحيدي ابراز داشته است. امام(ره) براساس همين شناخت، بارها بر اهميت اجتماع و حضور فعال در مساجد تأکيد داشته و آن را موجب تقويت اسلام و نظام مي دانستند. «مساجد بايد مجتمع بشود از جوان ها، اگر ما بفهميم که اين اجتماعات چه فوائدي دارد و اگر بفهميم که اجتماعاتي که اسلام براي ما دستور داده و فراهم کرده است، چه مسائل سياسي را حل مي کند، چه گرفتاري ها را حل مي کند، اين طور بي حال نبوديم که مساجدمان مرکز بشود براي چند پيرزن و پيرمرد.»5 و در جاهاي مختلفي مي فرمود: «نماز را در جماعت بخوانيد، اجتماع بايد باشد. اجتماعات تان را حفظ کنيد. مساجدتان را محکم نگه داريد.» و در سخني ديگر: «مسجد مرکز تبليغ است، در صدر اسلام از همين مسجدها جيش ها، ارتش ها راه مي افتاده، مرکز تبليغ احکام سياسي- اسلامي بوده، هر وقت يک گرفتاري را طرح مي کردند صدا مي کردند: «الصلوه مع الجماعه» اجتماع مي کردند، اين گرفتاري را طرح مي کردند، صحبت ها را مي کردند، مسجد مرکز اجتماع سياسي است. اجتماعات خود را هر چه بيشتر در مساجد و محافل و فضاهاي باز عمومي برپا نماييد.» 6

3- نقش مسجد در مقابله با دشمنان اسلام

«اگر حرم و کعبه و مسجد و محراب، سنگر و پشتيبان سربازان خدا و مدافعان حرم و حرمت انبياء نيست، پس مأمن و پناهگاه آنان در کجاست؟» 2
1-3: مسجد خنثي کننده نقشه هاي دشمن: از جمله ترفندهاي استعمار و دشمنان داخلي و خارجي براي محو اسلام، خاموش کردن چراغ و رونق مساجد بوده است و الان نيز تمام سعي و تلاش دشمنان در خلوت کردن مساجد به عنوان پايگاه ضد استکباري است. امام با تأکيد بر نقش محوري مسجد در خنثي کردن نقشه هاي دشمنان اسلام مي فرمايد: «اين ها از مسجد مي ترسند، من تکليفم را بايد ادا کنم به شما بگويم، شما دانشگاهي، شما دانشجويان، همه تان مساجدتان برويد، پرکنيد، سنگر هست اين جا، سنگرها را بايد پر کرد.»7 و در جايي ديگر مي فرمايند: «مساجد و محافل دينيه را که سنگرهاي اسلام در مقابل شياطين است، هر چه بيشتر گرم و مجهز نگه داريد.»4
2-3: مسجد مرکز جنبش و حرکت هاي اسلامي: در زمان رسول اکرم(ص) يکي از مهم ترين نقش هاي مسجد تدارک مقدمات فکري و بسيج عمومي مسلمانان به منظور جهاد با کفار بوده است. مسجد در اسلام و در صدر اسلام هميشه مرکز جنبش و حرکت هاي اسلامي بوده... از مسجد تبليغات اسلامي شروع مي شده است، از مسجد حرکت قواي اسلامي براي سرکوبي کفار و وارد کردن آن ها در بيرق اسلام بوده است. کساني که از اهالي مسجد و علماي مساجد هستند، بايد پيروي از پيغمبر اسلام(ص) و اصحاب آن سرور کنند و مساجد را براي تبليغ اسلام و حرکت اسلاميت و قطع ايادي شرک و کفر و تأييد مستضعفين در مقابل مستکبرين قرار دهند.

استفاده بهينه از مسجد

مسجد از آغاز نه تنها محل نيايش و عبادت، ذکر، وعظ و خطابه و تجمع مؤمنان در ساعات خاص بوده، بلکه محل ابلاغ احکام و دستورها و آموزه هاي ديني، جايگاه قضاوت و دادرسي، ستاد تبليغات، و مرکزي براي رفع مشکلات مردم نيز بوده است. آن چه در شرايط اجتماعي و پر از حساسيت فعلي به عنوان يکي از وظايف مهم امام جماعت هر مسجد مطرح مي باشد، اختصاص زماني مناسب براي برقراري ارتباط صميمانه با اقشار مختلف مردم جهت حل مشکلات اجتماعي و فرهنگي آنان و نيز رسيدگي به اختلافات خانوادگي و مشابه آن مي باشد؛ که از اين طريق امام جماعت خواهد توانست ضمن برنامه ريزي دقيق براي ارائه خدمات مختلف فرهنگي و ديني به مراجعين، از فضا و محيط مسجد نيز استفاده بهينه بنمايد. بخصوص اين برنامه مي تواند عاملي براي جذب بيشتر نسل نو به مسجد باشد، چرا که چشمه هاي اميد به آينده موفق و بالنده را در دل و ذهن آن ها جاري خواهد ساخت و از خالي شدن اين سنگر جهاد و عبادت، جلوگيري خواهد کرد.

پي نوشت ها:

1- صحيفه نور ج 9 ص 793.
2- صحيفه نور ج 02 ص 211 چ اول(امام خميني).
3- صحيفه نور ج1 ص91.
4- صحيفه نور ج 31 ص551.
5- همان ج 9 ص631.
7- ترمذي دعوات ج 3 ص 8.

منبع: سایت - باشگاه اندیشه