علی (ع) الگویی همه

جلوه‏هاي بي‏مانند

همزمان با شكل‏گيري و گسترش اسلام، جواني پرنشاط و حماسه‏ساز، سرآمد ياران بود كه همانند و نظيري نداشت و چون خورشيدي مي‏درخشيد. برخي از جلوه‏هاي بي‏مانندي او بدين قرارند:

1. پيشگامي

علي عليه‏السلام نخستين ايمان آور... به پيامبر خاتم صلي‏الله‏عليه‏وآله بود كه «قثم بن عباس» آن را سبب اعتبار علي عليه‏السلام مي‏دانست.
زيد بن ارقم مي‏گويد: «نخستين كسي كه با پيامبر نماز گزارد، علي بود».2
به گفته ابوذر غفاري، پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله دست علي عليه‏السلام را گرفته، به مردم نشان داد و فرمود: «هان! او اول كسي است كه به من ايمان آورد و او نخستين كسي خواهد بود كه در قيامت دست در دست من خواهد گذارد».3

2. يگانه برادر

هنگامي كه پيامبر خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله ميان اصحاب، پيمان برادري بست، علي عليه‏السلام را برادر خود ساخت. ابن عمر در گزارشي از اين ماجرا، اين سخن رسول الله صلي‏الله‏عليه‏وآله به علي عليه‏السلام را نقل مي‏كند: «تو برادر من در دنيا و آخرت هستي!»
جابر در روايتي از پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله مي‏گويد: «بر در بهشت اين جمله نوشته شده است: لا اله إلا الله، محمد رسول‏اللّه، علي اخو رسول‏الله».
پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏وآله به الهي بودن اين برادري اشاره كرده، مي‏فرمايد: «در قيامت اين ندا در آسمان طنين مي‏افكند كه بهترين پدر، پدر تو، ابراهيم است و برترين برادر، برادر تو، علي بن ابي‏طالب است».4

3. پرچمدار سپاه

پرچمداري در جنگ، والاترين منصبي بود كه قهرمانان نامور، عهده‏دار آن مي‏شدند. رسول اكرم صلي‏الله‏عليه‏وآله در نبرد بدر، پرچم سپاه اسلام را به قهرمان جوان خود، علي بن ابيطالب عليه‏السلام سپرد. ابن عباس، قتاده و حكم، علي عليه‏السلام را صاحب پرچم سپاه اسلام در تمامي نبردهاي عصر رسالت مي‏دانند.5

4. سفير ويژه

يك سال پس از فتح مكه، سوره توبه نازل شد و رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله پس از اعزام ابوبكر، به وحي الهي، علي عليه‏السلام را مأمور ابلاغ اين پيام نمود و بي‏درنگ او را جايگزين ابوبكر - كه عازم مكّه بود - كرد و به سوي بيت الله اعزام نمود.
حارث بن مالك درباره اين فضيلت مي‏گويد:
«در مكه به ديدار سعد بن ابي وقاص آمدم و از او درباره مناقب علي عليه‏السلام جويا شدم. سعد به چهار ويژگي علي كه خود ناظر آنها بود، اشاره كرد و گفت: اگر يكي از اين چهار منقبت را داشتم، هر آينه آرزو مي‏كردم كه در دنيا همچون نوح، عمر بلندي مي‏داشتم».
نخستين ويژگي كه سعد ابي‏وقاص برشمرد، اين بود كه رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله پس از اعزام ابوبكر، به علي عليه‏السلام فرمود: «در پي ابوبكر برو و مأموريت را از او بستان و خود آن را به انجام برسان. علي عليه‏السلام چنين كرد و ابوبكر از ميان راه به مدينه بازگشت و به رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله گفت: آيا از سوي خدا درباره ما چيزي نازل شده است؟ پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله فرمود: خير، جز آن كه اين مأموريت تنها به وسيله من يا يكي از بستگانم (علي عليه‏السلام) مي‏بايد به انجام برسد.

5. تنها در گشوده

پس از ساختن مسجدالنبي، بسياري از اصحاب گِرد آن خانه ساخته، دري از خانه خويش به مسجد گشودند. رسول‏خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله در يك اقدام مهم، دستور به بسته شدن تمام آن درها داد؛ ولي در منزل خود و در خانه علي عليه‏السلام را باز نگه داشت. برخي از ياران از گشوده بودن در خانه علي عليه‏السلام گله كردند، اما پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله اين اقدام را امتثال فرمان الهي دانست.
براء بن عازب از رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله نقل مي‏كند كه فرمود: من دستور بسته شدن تمام درها، جز درب منزل علي عليه‏السلام را دادم؛ همانا من دري را نگشودم يا نبستم؛ مگر آن كه از سوي خدا مأمور به آن شده‏ام.

6. زوج كوثر

ازدواج علي و فاطمه عليهماالسلام، يك پيوند مقدس بود كه در راستاي انجام فرمان الهي انجام گرفت. پيامبر خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله به فاطمه عليهاالسلام فرمود: همانا خداوند مرا به تزويج تو براي علي عليه‏السلام توصيه فرموده است.
جابر بن عبداللّه مي‏گويد: رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله در اعتراض ياران نسبت به مَهر كم فاطمه عليهاالسلام چنين فرمود: «علي را من به ازدواج فاطمه درنياوردم؛ بلكه خداوند، اين وصلت را در شب معراج و نزد سدره‏المنتهي6 به انجام رسانيد».7
عبدالله بن مسعود هنگام تصدّي مسئوليت در كوفه، در حديثي از پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله، به امتثال دستور الهي در انجام پيوند ميان علي و فاطمه عليهماالسلام اشاره کرده و گفته است: پس جبرئيل نزد من آمد و از ساخت بهشتي زيبا گزارشي تقديم كرد و گفت كه اين جنت را خداوند براي علي و فاطمه عليهماالسلام بنا كرده و آن را هديه و تحفة اين زوج ساخته است.

7. داناي امت

ابن ابي سليماي از ابن ابي رباح چنين سؤال كرد: آيا در ميان اصحاب محمد صلي‏الله‏عليه‏وآله داناتر از علي بن ابي‏طالب كسي وجود داشت؟ او پاسخ داد: قسم به خدا! هرگز كسي را جز او نمي‏شناختم.
عايشه، علي عليه‏السلام را اعلم مردم به سنت رسول‏خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله مي‏دانست و ابن‏عباس اين حديث را از پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله روايت كرد كه «علي صندوق و گنجينه دانش من است».8
سعيد بن مسيب مي‏گويد: در ميان اصحاب پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله كسي نبود كه بگويد از من بپرسيد؛ جز علي بن ابي‏طالب]عليه‏السلام[.
علي عليه‏السلام خود مي‏گفت: قسم به خدا! آيه‏اي نازل نشده، مگر آن كه مي‏دانم براي چه و براي كه و در كجا نازل شده است.

8 . محرم راز

به گفتة سلمان فارسي، علي عليه‏السلام محرم راز و اسرار پيامبر خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله بود. او اين سخن را از رسول‏خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله بيان مي‏دارد كه چنين فرمود: «علي بن ابيطالب، راز دار و صاحب سرّ من است».9

دفتر فضيلت

علي عليه‏السلام تجسم فضيلت‏هاست و بر تارك هر فضيلتي، نام علي عليه‏السلام مي‏درخشد. احمد بن حنبل گفته است: براي هيچ كس از اصحاب پيامبر فضيلتي همچون فضايل علي وجود ندارد. گزيده‏اي از فضايل او را نظاره مي‏كنيم:

1. برترين بشر

پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏وآله علي عليه‏السلام را برترين بشر مي‏دانست و اين نكته ميان ياران او شهرت داشت. عطيه عوفي مي‏گويد: نزد جابر بن عبدالله رفتم؛ در حالي كه بر اثر كهولت سن، ابروانش بر روي ديدگانش افتاده بود؛ از او پرسيدم: از علي براي من سخن بگو. آن گاه جابر ابروان خود را با دستش بالا برد و گفت: «او برترين بشر بود».

2. عصاره انبيا

پيامبر خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله، علي عليه‏السلام را در داشتن فضيلت‏هاي مهم، مانند انبياي بزرگ مي‏دانست. ابي‏الحمراء به نقل از پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏وآله مي‏گويد: «هر كس بخواهد به علم آدم، فهم و دانايي نوح، حلم ابراهيم، زهد يحيي و جديّت و صلابت موسي بنگرد، همانا به علي بن ابي‏طالب نظاره نمايد».

3. سرآمد صديقان

صديق، مرد بسيار راستگو را گويند و در اصطلاح، كسي را گويند كه در تصديق آن چه بر رسالت آمده، به علم و قول و فعل، كامل باشد.
ابي‏ليلي از رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله روايت مي‏كند كه فرمود: صديقان سه‏اند؛ حبيب نجار مؤمن آل ياسين و مؤمن آل‏فرعون و علي بن ابي‏طالب و او از آن دو برتر است.

حديث محبت

محبت و علاقه پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله به علي عليه‏السلام بسيار شديد بود. او به علي عليه‏السلام عشق مي‏ورزيد و ديگران را نيز به محبت علي عليه‏السلام فرا مي‏خواند.

1. حبيب احمد

عايشه مي‏گويد: هيچ مردي را نزد رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله دوست داشتني‏تر از علي نديدم.
اوج محبت پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله به علي عليه‏السلام را مي‏توان در اين سخن ام‏عطيه ملاحظه كرد که مي‏گويد: پيامبر، علي را به سريه‏اي اعزام كرده، پس رسول خدا را ديدم كه دستان خود را به آسمان بلند كرده، اين جمله را بر زبان مي‏راند: «خدايا! مرا مميران؛ تا آنكه علي را ببينم».10
محبت محمد صلي‏الله‏عليه‏وآله را مي‏توان در هجرت علي عليه‏السلام به مدينه، پس از ليله‏المبيت نيز نظاره كرد. ابي رافع مي‏گويد: وقتي پيامبر از رسيدن علي به مدينه خبردار شد، فرمود: علي را نزد من فرا خوانيد. به پيامبر گفته شد كه او توان راه رفتن ندارد. آنگاه پيامبر خود به ديدار علي رفت و پس از ديدن علي، او را در آغوش گرفت و از اين که قدم‏هاي علي ]بر اثر طي كردن راه مكه تا مدينه[ ورم كرده بود و از آن خون مي‏چكيد، گريست و بعد آب دهان را با دست مباركش بر روي قدم‏هاي علي ماليد و براي سلامت و عافيت او دعا كرد و از آن پس، پاي علي بهبود يافت و تا هنگام شهادت، هيچ عارضه و دردي در آن ديده نشد.

2. ترويج دوستي

پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله ياران و پيروان خود را بر محبت علي عليه‏السلام توصيه مي‏کرد و آن را جواز عبور در قيامت مي‏دانست. ابن عباس در حديثي از رسول‏خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله به ديگر ثمره دوستي حضرت اميرعليه‏السلام اشاره کرده، فرمود: «حب علي بن ابي‏طالب گناهان را از بين مي‏برد، آن‏گونه كه آتش هيزم را مي‏سوزاند».

3. نشان نفاق

در نظر پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله كسي به علي عليه‏السلام بغض نمي‏ورزد؛ مگر آن كه منافق، فاسق يا دنياگرا باشد.11
به گفته جابر و ابي سعيد خدري، نفاق مردم در عهد رسالت، با بغض و كينه آنان به علي بن ابي‏طالب عليه‏السلام شناخته مي‏شد.
سويد بن غفله مي‏گويد: عمر مردي را ديد كه با علي مخاصمه مي‏كند. او رو به آن مرد كرد و گفت: گمان مي‏كنم كه تو از منافقان باشي؛ زيرا خود از پيامبر شنيدم كه مي‏فرمود: علي نسبت به من، همانند هارون نسبت به موسي است؛ جز آن كه بعد از من پيامبري نيست.
عباده بن صامت مي‏گويد: ما فرزندانمان را با محبت به علي بن ابي‏طالب مي‏آزموديم و اگر مي‏ديديم كه كسي علي را دوست ندارد، پي مي‏برديم كه او از ما نيست.
قيس بن حازم اين كلام را از ام سلمه، همسر پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله نقل مي‏كند كه فرمود: هر كس علي و دوستانش را دشمن دارد، همانا پيامبر خدا را دشمن داشته است؛ زيرا شاهد بودم كه پيامبر او را دوست مي‏داشت.

وصف وصي

حضرت محمد صلي‏الله‏عليه‏وآله از آغاز رسالت تا هنگامه رحلت، در عرصه‏ها و جايگاه‏هاي مختلف، در معرفي جانشين پس از خود تلاش كرد و علي عليه‏السلام را به عنوان امام و خليفة پس از خود به ياران معرفي کرد. برخي توصيفات پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله:

1. اميرمؤمنان

از ديدگاه پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله، جايگاه علي عليه‏السلام در ميان امّت، همچون پدر نسبت به فرزند است12 و علي عليه‏السلام به عنوان پيشوا داراي چنين حقي است.
انس مي‏گويد: نزد رسول خدا نشسته بودم كه علي بن ابي‏طالب وارد شد. پيامبر رو به من كرد و فرمود: انس! من و او ]علي[ حجت خدا براي مردمان هستيم.
عايشه از «سيد المسلمين» ناميده شدن علي عليه‏السلام از سوي پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله خبر مي‏دهد و مي‏گويد: به پيامبر گفتم: يا رسول اللّه! مگر شما سيد المسلمين (آقاي مسلمانان) نيستيد؟ پيامبر پاسخ داد: من خاتم النبيين و رسول پروردگارم و علي سيدالمسلمين است.
پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏وآله به كودكان و نوجوانان مسلمان نيز اميرمؤمنان بودن علي عليه‏السلام را مي‏آموخت. بريده اسلمي مي‏گويد: رسول الله به ما توصيه مي‏كرد كه در هنگام سلام كردن به علي، او را «اميرالمؤمنين» خطاب كنيم؛ سپس مي‏گويد: من در آن هنگام 7 ساله بودم.

2. راه راست

گام نهادن در صراط مستقيم و مصون ماندن از انحراف يكي از آثار امارت و خلافت علي عليه‏السلام است كه پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله بدان اشاره نموده است. حذيفه مي‏گويد: نزد رسول خدا از «خلافت» و جانشيني ايشان سخن به ميان آمد، آن حضرت پيروي از علي را هدايت‏بخش دانست و فرمود: او شما را به راه راست رهنمون مي‏سازد.13
انس بن مالك نيز سلمان فارسي را واسطه قرار داد تا از جانشيني پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله و زمامداري امت پس از رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏وآله از حضرت سؤال نمايد؛ سلمان در حضور پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله اين پرسش را مطرح كرد و وي در پاسخ علي عليه‏السلام را به عنوان برادر، وزير و خليفه پس از خود معرفي كرد و او را بهترين يادگاري برشمرد كه در اجراي دين گام برمي‏دارد.

2. ماجراي غدير خم

غدير خم يك روز ماندگار در تاريخ اسلام است. سعد بن ابي‏وقاص مي‏گويد: پيامبر در روز غدير خم علي عليه‏السلام را بلند كرد و رو به مردم كرد و فرمود: ايّهاالنّاس! چه كسي مولاي شماست؟ مسلمانان گفتند: خدا و رسولش. آن گاه پيامبر فرمود: هر كس كه من مولاي اويم، علي، مولاي اوست؛ پروردگارا! با دوستدارانش دوست و با دشمنانش دشمن باش.
ابوهريره نيز ضمن نقل حادثة فوق، از تبريك اصحاب ياد مي‏كند و مي‏گويد: عمر بن خطاب نزد علي آمد و گفت: «بخ بخ لك يا ابن ابي‏طالب» (بشارت باد بر تو يا علي)؛ از اين پس، تو مولاي من و هر مسلمان گشتي.
ابوهريره همچنين به نزول آية «أليوم أكملت لكم دينكم»، پس از انجام اين مأموريت، پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏وآله اشاره كرده، از نيكو بودن روزه‏داري در روز 18 ذي‏الحجه (روز غدير خم) ياد مي‏كند.

يك نكته

بزرگي از بني‏هاشم مي‏گويد: مردي را در شام ديدم كه نصف صورت او سياه شده بود و آن را مي‏پوشانيد. از وي سبب اين سياهي را پرسيدم. او در پاسخ گفت: من نسبت به علي بن ابي‏طالب دشمني داشتم و در گفتار از او به بدي ياد مي‏كردم. شبي در خواب، كسي نزدم آمد و گفت: آيا تو همان كسي هستي كه به علي جسارت مي‏كني؟ در آن حال وي به صورتم زد و صبح كه از خواب بيدار شدم، ديدم كه نيمي از صورتم سياه است؛ همان سياهي كه تو آن را مي‏بيني.

يك گفته

عمر بن خطاب مي‏گويد: از پيامبر ويژگي‏ها و خصالي براي علي شنيدم كه هر آينه اگر يكي از آنان را آل خطاب داشتند، برايشان زيباتر از طلوع خورشيد مي‏بود.
روزي من، ابوبكر، عبدالرحمن بن عوف، عثمان، ابوعبيده جراح و تعدادي از اصحاب رسول خدا براي ديدار پيامبر صلي‏الله‏عليه‏وآله راهي خانه امّ سلمه شديم و از او درخواست ملاقات با پيامبر را كرديم، امّ سلمه در پاسخ گفت: وي در خانه است و هم اكنون بيرون مي‏آيد. در آن حال، رسول اللّه بيرون آمد و ما دور او حلقه زديم. پيامبر دست خود را بر شانه علي زد و فرمود: فرزند ابي‏طالب! افتخار كن که تو در ميان مؤمنان داراي هفت ويژگي خاص هستي:
1. اولين ايمان آورنده به من هستي
2. داناترين فرد به ايام الله هستي
3. با وفاترين فرد به پيمان‏هاي الهي مي‏باشي.
4. مهربان‏ترين كس به مردم هستي.
5. عادل‏ترين آنان مي‏باشي.
6. بزرگ‏ترين فرد و داراي والاترين جايگاه در نزد خداوند مي‏باشي

منبع:نورپرتال